ایران خودرو، با نام پیشین ایران ناسیونال (به انگلیسی: Iran Khodro Company) (یا به‌اختصار: IKCO) شرکت خودروسازی ایرانی است که در سال ۱۳۴۱ توسط برادران خیامی با سرمایهٔ مالیِ ۱۰۰ میلیون ریال بنیان‌گذاری شد.
شرکت سهامی عام کارخانجات صنعتی ایران خودرو با هدف انجام امور تولیدی و صنعتی برای تأسیس کارخانجات اتوبوس سازی و ساخت قطعات و لوازم اتومبیل و تولید محصولاتی از این قبیل در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۴۱، با سرمایه اولیه صد میلیون ریال و تعداد هزار سهم، هزار ریالی به ثبت رسید و از مهر ماه ۱۳۴۲ فعالیت خود را با تولید اتوبوس آغاز کرد.
ساخت سواری:
در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۴۴ وزارت اقتصاد به کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال اجازه داده شد در مورد ساخت اتومبیل پیکان اقدام کند. اجازه تأسیس کارخانه ساخت انواع اتومبیل سازی از نوع چهارسیلندر در تاریخ ۲۰/۴/۱۳۶۵ به این شرکت داده شد. شرکت فوق بر اساس قراردادی با کارخانه روتس انگلستان وابسته به گروه کرایسلر موفق به دریافت مجوز مونتاژ نوعی اتومبیل هیلمن هانتر و ساخت آن در ایران به نام پیکان شد. خط مونتاژ هیلمن هانتر که در ایران، پیکان نامیده شد به سرعت تجهیز و در روز ۲۳ اردبیهشت ۱۳۴۶ به دست شخص شاه افتتاح شد.
در سال ۱۳۴۶ تأسیسات اتومبیل سازی پیکان با ظرفیت اولیه سالانه تولید ۶۰۰۰ دستگاه در سالن تولید پیکان استقرار یافت. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ پیکان در مدلهای مختلف کار، لوکس، جوانان، استیشن و وانت و اتوبوس در مدلهای اتوبوس ۳۰۲ شهری، بیابانی و سوپرلوکس و مینی‌بوس و آمبولانس تولید می‌گردید. افزایش تولید از سال ۱۳۴۶ شروع و سرانجام در سال ۱۳۵۶ حدود ۹۸۰۰۰ دستگاه پیکان تولید گردید.
در سال ۱۳۵۲ هدف و سیاست اصلی شرکت بر مبنای تولید داخلی قطعات و خودکفائی مطرح گردید، که در این راستا شرکت‌های بلبرینگ، پیستون و ایدم تبریز و شرکت رضای مشهد و ریخته‌گری تأسیس شد.
در سال ۱۳۵۳ با افزایش قیمت نفت و درآمدهای ارزی، شرکت ایران ناسیونال به منظور حفظ بازار تصمیم به تولید پژو گرفت و سهام شرکت نیز در همین سال وارد بورس گردید و حدود ۴۵ درصد از سهام شرکت به عموم واگذار گردید.
در اواخر سال ۱۳۵۶ و اوایل سال ۱۳۵۷ با توجه به اینکه پیکان قدیمی شده بود، تعویض آن در دستور کار قرار گرفت و بر همین اساس به منظور تولید خودروی جدیدتری با پژو فرانسه مذاکراتی انجام گرفت که در نهایت منجر به عقد قرارداد تولید پژو ۳۰۵ شد. اما قبل از انجام کار و هم‌زمان با وقوع انقلاب اسلامی تمامی صنایع، ملی و در اختیار دولت قرار گرفت.
با وقوع انقلاب اسلامی به موجب بند الف قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مصوب ۱۶-۴-۱۳۵۸ شورای انقلاب اسلامی، شرکت ایران ناسیونال به اعتبار نوع صنعت، زیر مجموعه سازمان صنایع ملی با مدیریت وزارت صنایع قرار گرفت و ملی اعلام گردید. این دوره هم‌زمان با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که از مهم‌ترین مسائل این دوره وجود مشکلات ارزی و اقتصادی از جمله نبود واردات، دشواری تهیه مواد اولیه از خارج، ضعف کیفیت و تحویل به موقع و فرسودگی دستگاه‌ها در ایران خودرو بود که تا سال ۱۳۶۱ همچنان ادامه داشت.
سال ۱۳۶۲ یکی از سال‌های کم مسئله و پررونق تولید است که علت آن، وضعیت مناسب ارزی و استراتژی وزارتخانه بود و در واقع این رشد در سایر صنایع به چشم می‌خورد.
سال ۱۳۶۴ با کاهش درآمدهای ارزی نشانه‌های بحران صنعتی، اقتصادی و تولیدی آغاز گردید تا آنجا که در سال ۱۳۶۵ کارخانه در آستانه تعطیلی قرار گرفت.
در سال ۱۳۶۷ با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل مسئله تعیین خودروی سواری با هماهنگی کامل سازمان و وزارتخانه مطرح و قرارداد ساخت پژو ۴۰۵ در مدت ۳ سال، منعقد گردید.
در سال ۱۳۶۸ هم‌زمان با تأکید دولت بر تولید خودروهایی که کاربری عمومی داشته باشد، دو تحول بزرگ روی داد. اولین تحول تبدیل سالن پژو به سالن اتوبوس بود که این سالن در دو شیفت، سالانه ۶۰۰۰ دستگاه اتوبوس تولید می‌کرد. تحول دوم، هم‌زمان با توقف تولید پیکان و تعطیل شدن کارخانه تالبوت و نداشتن نیروی محرکه و اعلام آمادگی پژو برای عقد قرارداد با شرکت ایران خودرو بود که شرکت، ناگزیر تصمیم به نصب موتور ۵۰۴ بر روی پیکان گرفت و پیکان به «پیکاژو» و سپس به «پیکان۱۸۰۰» تغییر نام داد.
از مهم‌ترین تحولات سال ۱۳۷۰ می‌توان به تولید مجدد پیکان و تأسیس شرکت ساپکو اشاره نمود.
در سال ۱۳۷۳ از بزرگترین تحولات ابتدا تدوین برنامه هفت ساله شرکت و سپس افزایش تیراژ تولید بیش از ۳۰۰ هزار دستگاه در سال را می‌توان ذکر کرد. از جمله اهداف استراتژیک در برنامه ۷ ساله موضوع کیفیت و بهبود مستمر بود که در راستای آن اجرای پروژه استقرار استاندارد ایزو۹۰۰۰ و بهره‌مندی از نظام تضمین کیفیت در نظر گرفته شد و تا پایان سال ۱۳۷۷ بسیاری از واحدهای تولیدی گواهینامه ایزو۹۰۰۲ کردند. از دیگر اهداف افزایش کمی و کیفی تعداد قطعات ساخت داخل خودروهای تولیدی بود که با تشکیل شرکت ساپکو این مهم تحقق یافت. تحول بزرگ دیگر ایجاد مرکز تحقیقات ایران خودرو با سرمایه‌گذاری بالا بود که منجر به طراحی محصول سمند گردید.
در سال ۱۳۸۱ با تدوین برنامه ۱۰ ساله، برنامه شرکت بر دستیابی به جایگاه یک شرکت تراز جهانی و حرکت به سوی جهانی شدن قرار گرفت و در این راستا از جمله اهداف استراتژیک در برنامه ۱۰ ساله، افزایش کیفیت، تنوع محصولات به ویژه سمند، جمع‌آوری پیکان، حفظ قیمت، رقابت‌پذیری و دریافت تکنولوژی نوین از خودرو سازان جهان اعلام گردید. البته باید به این نکته هم توجه کرد که توقف خط تولید پیکان که در آن زمان به عنوان یکی از پرفروش‌ترین خودروهای ایران خودرو بود باعث کاهش بازار این شرکت شد. از دیگر اهداف بزرگ ایران خودرو که بطور جدی دنبال شده می‌توان کاهش هزینه و حضور در صحنه بازار داخلی و توسعه صادرات به کشورهای مختلف را نام برد. همچنین تولید انبوه خودرو سمند به عنوان خودرو ملی در سال ۱۳۸۱ آغاز گردید.
در سال ۱۳۸۲ پروژه‌های پارس، سمند X7 و پژو ۲۰۶ آغاز گردید.
در سال ۱۳۸۳ سازمان در راستای ارتقای بهره‌وری و امکان بهتر برنامه‌ریزی و کنترل فعالی تهای خود اقدام به استفاده از نظام برنامه‌ریزی یکپارچه منابع از شرکت SAP نمود. در این سال پروژه‌های پژو پارس ELX و سمند LX به بهره‌برداری رسید.
ساخت مینی بوس:
در سال ۱۳۴۴ ساخت و تولید مینی بوس مدل ۳۱۹ در مجتمع شمالی شرکت آغاز شد. در سال ۱۳۴۸ سالن تولید مینی بوس برای ساخت مدلهای ۳۰۹ شاسی کوتاه، ۱۴ نفره و آمبولانس با تولید روزانه ۷ دستگاه بهره برداری شد. در تاریخ ۱۶/۶/۱۳۷۲ محصول جدید این کارخانه با نام کاروان پارک با استفاده از موتور و شاسی مینی بوس ۵۰۸ سقف بلند تولید شد.
ساخت اتوبوس:
تولید اتوبوس در این کارخانه از سال ۱۳۴۲ با ساخت اتوبوس مدال بنز، تحت لیسانس مرسدس بنز آلمان آغاز شد. در سال ۱۳۴۹ با بهره برداری از اتومبیلهای مدل ۳۰۲ مرسدس بنز، ظرفیت به ۶ دستگاه در روز افزایش یافت. به علت قدیمی بودن اتوبوس های شهری تولید شده، مطالعه برای ساخت اتوبوس شهری جدید از سال ۱۳۶۷ با همکاری مرسدس بنز آغاز و در نیمه دوم سال ۱۳۶۸ اولین نمونه آن تولید شد.
کارخانه موتورسازی: کارخانه موتورسازی ایران خودرو با هدف ساخت بدنه موتور و سایر قطعات چدنی و مونتاژ موتور و نیم موتور ۱۶۰۰ و ۱۷۲۵ دو کاربراتور، با مساحت ۲۵۹۱۷ مترمربع در دو قسمت ماشین شاپ و مونتاژ موتور در سال ۱۳۵۰ تاسیس شد.
تولید قطعات شش گانه موتور پیکان ۱۶۰۰( سیلندر، سرسیلندر، اگزوز، فلایویل، کفی یاتاقان، دنده میل سوپاپ ) در کارخانه ریخته گری و تراشکاری این قطعات و مونتاژ آنها در کارخانه ماشین شاپ در مهر ماه ۱۳۵۳ افتتاح شد.
پس از گذشت شانزده سال علاوه بر تولید قطعات یاد شده، در راستای اجرای یک روزه تولید پیکان ۱۶۰۰ از سال ۱۳۷۱ این کارخانه اقدام به تولید قطعات دیگر پیکان ۱۶۰۰ از جمله کاسه چرخ، توپی چرخ نمود. از جمله فعالیتهای انجام شده در این زمان نصب و راه اندازی کارخانه CNC تجهیز خط مونتاژ موتور ۴۰۵ بود.
کارخانه لوازم تکمیلی :
این کارخانه با نام کارخانه صندلی سازی در سال ۱۳۴۲ شروع به فعالیت کرد. مراحل این کارخانه عبارتست از: اسکلت سازی، رنگ، تودوزی، رویه و مونتاژ، رویه با اسکلت صندلی کارخانه قالب و جیک این کارخانه در سال ۱۳۴۴ در زمینه تامین و تعمیر قالبها و بانام واحد تعمیرات فعالیت خود را شروع کرد تا سال ۱۳۶۰ به صورت پراکنده در قسمت مهندسی سواری سازی شمالی و پرس شاپ مستقر بوده است. پس از عدم تمرکز در سال ۱۳۶۵ با اجرای سیاست استقلال و خود گردانی، این اداره به نام کارخانه قالب و جیک تغییر نام داد و فعالیتهای خود را در زمینه های قالب سازی، ماشین کاری، جیک سازی و طراحی مهندسی و نگهداری و تعمیرات گسترش داد.
کارخانه برش و پرس:
این کارخانه با خرید قیچی های برقی آلمانی، در سال ۱۳۴۵ با هدف تولید قطعات برش، پرس، خمی شاسی و بدنه سواری پیکان، مینی بوس و اتوبوس فعالیت خود را آغاز کرد. پرس های کوچک پس از قیچی ها و نوردهای برقی نصب و راه اندازی شد.
در سال ۱۳۵۵ سالن جدیدی با پرسهای مکانیکی سنگین (آلمانی و انگلیسی) راه اندازی شد. در حال حاضر کارخانه برش و پرس با حدود صد هزار متر مربع مساحت در شمال شرکت ایران خودرو، با بیش از هشتاد دستگاه پرس ۱۰ تن تا ۱۶۰۰ تن در انواع هیدرولیکی، مکانیکی یک پایه، دو پایه، یک عمله و دو عمله و شصت دستگاه انواع قیچی، خم کن، نورد و چکش به عنوان یکی از بزرگترین واحدهای پرسکاری در ایران مشغول فعالیت است.
گاه‌شمار شرکت
۱۳۴۶:آغاز تولید سواری پیکان در مدلهای دو لوکس، کار لوکس، جوانان و تاکسی با حجم موتور ۱۶۰۰ و ۱۷۲۵ و ۱۸۰۰ سی سی
۱۳۴۸:آغاز تولید وانت پیکان با حجم موتور ۱۶۰۰ سی سی
۱۳۵۷:تولید هیلمن دو در
۱۳۶۹:آغاز تولید سواری پژو ۴۰۵ در مدلهای GL و GLX با حجم موتور ۱۵۸۰ سی سی
۱۳۷۴:تولید سواری پژو ۴۰۵ در دو مدل دنده‌ای و اتوماتیک با حجم موتور ۲۰۰۰ سی سی، سواری پژو ۲۰۵ مدل GR با حجم موتور ۱۳۶۰ سی سی
۱۳۷۶:تولید سواری پژو RD با حجم موتور ۱۶۰۰ سی سی و سپس RDi و RDX
۱۳۷۸:تولید پارس با حجم موتور ۱۸۰۰ سی سی و سپس پارس ۲۰۰۰ سی سی و پارس ELX و سفارشی
۱۳۷۹:تولید آزمایشی سمند X7 با حجم موتور ۱۸۰۰ سی سی و سیستم انژکتوری و سپس سمند، سمند LX و سمند سفارشی
۱۳۸۰:تولید پژو ۲۰۶ با حجم موتور ۱۴۰۰/۱۶۰۰ سی سی (تیپ‌های ۲٬۳٬۵٬۶) و سفارشی، افتتاح خط تولید سمند با حضور رئیس‌جمهور
۱۳۸۴:تولید پژو ۲۰۶ صندوقدار ۱۶۰۰ سی سی، تیپ‌های V2,V8,V9,V20
۱۳۸۵:تولید پژو آردی جدید با نام «روآ» و سوزوکی گرند ویتارا ۲۰۰۰ سی سی و سپس ۲۴۰۰ سی سی
۱۳۸۶:تولید رنو تندر ۹۰ با موتور ۱۶۰۰ سی سی، سمند سورن و تندر ۹۰ استیشن واگن
۱۳۸۷:واردات محدود پژو ۴۰۷
۱۳۸۹:تولید پژو ۲۰۷ آی با موتور TU5
۱۳۹۰:واردات محدود سوزوکی کیزاشی (کلاس D) و تغییر داشبورد محصولات پژو پارس و ۴۰۵
۱۳۹۱:تولید رانا
۱۳۹۳:تولید وانت آریسان و تندر پیکاپ و دنا
۱۳۹۵مونتاژ هایما اس ۷
۱۳۹۶:از سرگیری تولید پژو ۲۰۷ آی با تغییر در چهره و تجهیزات، تولید تندر ۹۰ پلاس وتولید دنا پلاس
۱۳۹۷:واردات هایما اس ۵
ناکارآمدی در بازارهای جهانی
با توجه به سابقه طولانی ایران خودرو به عنوان اولین تولیدکننده خودرو در ایران، این شرکت تا بحال نتوانسته موفقیت چشمگیری در بازارهای خارج از ایران کسب کند. سرمایه‌گذاری‌های متعدد شکست خورده این شرکت در کشورهای گوناگون جهت احداث سایت‌های تولید خودرو طی سال‌های گذشته یکی پس از دیگری سندی بر سیاسی کاری و نبود برنامه‌ای مدون، علمی و عملی در صادرات شعاری این شرکت است.
دفاتر شرکت ایران خودرو در کشورهای آلمان، فرانسه، انگلستان، امارات متحده عربی، چین و ترکیه دایر هستند. ایران خودرو تاکنون در کشورهای ونزوئلا، سنگال، بلاروس، عراق، سوریه و جمهوری آذربایجان کارخانجاتی را برای تولید خودرو احداث کرده‌است که عمده این سایت‌های تولید یا به مرحله تولید نرسیده‌اند یا به دلیل عدم امکان رقابت در بازارهای جهانی به پروژه‌های شکست خورده تبدیل شده‌اند.
عمده دلیل شکست این پروژه‌ها را می‌توان در حمایت‌های غیراصولی دولت و ناکارآمدی این شرکت در بازار داخلی جستجو کرد. شرکت‌های بزرگ خودروسازی سایپا و ایران خودرو به لطف حمایت‌های بی‌دریغ دولت‌های پس از انقلاب از این شرکت‌ها و تضییع حقوق مصرف‌کنندگان داخلی امکان ادامه حیات یافته‌اند. رقابت در بازارهای جهانی نیازمند مقدمات و توانایی‌هایی است که تولیدکنندگان داخلی از آنها بی‌بهره‌اند. روند دامپینگ مستمر ایران خودرو به عنوان بزرگترین شرکت سازنده و صادرکننده خودرو در ایران برای حفظ جایگاه ظاهری در صادرات حاصلی جز افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و در نتیجه افزایش قیمت و افت کیفیت بیشتر محصولات عرضه شده در بازار داخلی نداشته.
ایران خودرو پس از ناکارآمدی در بازار و البته انتقادات بسیار زیاد در زمینه امنیت بسیار پایین خودروها، اقدام به افزایش جزئی ایمنی در خودروها نمود. این افزایش باعث شد تا ستاره‌های ایمنی بعضی خودروها، ۱ رتبه افزایش داشته باشد که البته این افزایش کیفیت کماکان محل شک و تردید است و دستمایه انتقادات شبکه‌های خبری شده‌است.
