حمل و نقل یکی از مهمترین و اصلی ترین اجزاء سیستم های مدرن اقتصادی است. اقتصاد مدرن بدون شبکه حمل و نقل قابل تصور نیست.
خطوط راه آهن ایران در قرن نوزده توسعه یافت که با مقابله روسیه و بریتانیا بر سر گسترش نفوذ خود در ایران مرتبط بود. در سال ۱۸۹۰ میلادی قرارداد روسیه-ایران در باره راه آهن به امضا رسید که ایران را از ساخت راه آهن تا ۱۰ سال باز می داشت و این قرارداد در سال ۱۹۰۰ به مدت ۱۰ سال دیگر تمدید شد.
با وجود این، اولین تلاش ساخت خط راه آهن در ایران از دهه ۸۰ قرن ۱۹ به انجام رسید. در سال ۱۸۸۸ خط کوتاه راه آهن بین تهران و آرامگاه شاه عبدالعظیم (۹ کیلومتر) کشیده شد.
اولین خط راه آهن قابل توجه در ایران در سال ۱۹۱۵ توسط وزارت راه آهن روسیه تزاری بین جلفا و تبریز ساخته شد که از سمت جلفا از مرز روسیه —ایران عبور کرده و به شبکه راه آهن روسیه متصل می شد. این خط بر طبق استاندارد چرخ های روسی ۱۵۲۴ میلیمتری به بهره برداری رسید و طول آن ۱۴۸ کیلومتر بود.
پس از گذشت سالها و توسعه راه آهن سراسری ایران موضوع برقی سازی خطوط راه آهن مطرح شد که روسیه نیز در این برنامه شرکت دارد.
آقای نظری مدیرکل دفتر بین الملل راه آهن ایران در یک مصاحبه ویژه به سوالات اسپوتنیک در این خصوص پاسخ دادند.مهمترین این پروژه ها که شما بین ایران و روسیه به آنها اشاره کردید در بخش ریلی کدام است؟
پاسخ: از نظر من همه این موارد مهم هستند و من تقریبا روی موارد مهم پافشاری کردم. خیلی موارد دیگری هستند که من نامی از آنها نبردم ولی همه این محورهایی که عرض کردم محورهای مهمی است، بهر صورت کشور روسیه از لحاظ توانمندی فنی بسیار کشور توانمندی است در زمینه حمل و نقل ریلی و در عین حال از نظر میزان حمل ونقل از کشور روسیه به کشورهای دیگر و از کشورهای دیگر به روسیه. یعنی روسیه به عنوان مبدا و مقصد از لحاظ حمل و نقلی بسیار کشور مهمی است.
هم روسیه به ما نیاز دارد که بتواند محموله های خودش را در کریدور شمال — جنوب به دنیا برساند وهم ما به روسیه نیاز داریم برای اینکه به نحوی عرض کردم مبدا و مقصد بارها کشور روسیه است. مواردی که عرض کردم موارد مهمی است و می توانم خیلی روشن و اضح بگویم که شاید ما با کشورهای دیگر تا این حد همکاری گسترده و اصطلاحا محتوایی نداریم. همکاری ما با کشور روسیه در بحث ریلی جدا از مباحث سیاسی که بسیار قابل توجه است مثال زدنی است. ما هم از لحاظ کیفی با همدیگر و هم تکنولوژی و هم از نظر حمل ونقلی با هم همکاری های بسیار خوبی داریم.
دلیل افزایش همکاری در بخش ریلی بین ایران و روسیه چیست؟
پاسخ:کشور روسیه هم از لحاظ مبدا و مقصد باری دارای توان خاصی است و ما را وصل می کند باصطلاح به کشورهای اروپای شمالی و هم از لحاظ فنی و تکنولوژیکی کشوری است که دارای توانمندی های خاص هست. مهمتر آن است که امکان انتقال تکنولوژی برای ما از کشور روسیه هست.
این همکاری ها آنقدر بسیار صمیمی و در فضای بسیار دوستانه در حال انجام است که این امکان را به ما می دهد که ما بتوانیم در زمینه انتقال تکنولوژی از روسیه مباحث ریلی داشته باشیم. در روسیه حمل و نقل ریل پایه است و یک تجربه ای است که ما واقعا باید در جمهوری اسلامی ایران، این تجربه را برای خودمون باصطلاح الگو قرار بدهیم.
در جمهوری اسلامی ایران حمل و نقل ریل پایه نیست، علیرغم تأکیداتی که مقام معظم رهبری، شورای تشخیص مصلحت نظام و رئیس جمهور محترم و مجلس شورای اسلامی اقداماتی که انجام دادند و حمایت هایی که انجام دادند، ما امیدواریم که این حمایت ها محقق بشوند و ما حمل و نقل توسعه یافته ای داشته باشیم، ولی ما در حال حاضر سهم حمل ونقل بار در کشور فقط ۱۰ درصد حمل ونقل ریلی است.
در حالیکه این رقم در کشور روسیه ۸۵ درصد است.این خیلی مهم است که ما بتوانیم الگوی ریل پایه را به نحوی با همکاری هایی که با کشور روسیه خواهیم داشت و داریم این الگو را در جمهوری اسلامی ایران هم پیاده بکنیم در عین حال که ما حدودا و یا تحقیقا ۹۰ درصد حمل ونقل ریلی ما با کشورهای « سی.آی.اس» است و کشور روسیه در این کشورها هم نفوذ خوبی دارد و هم ارتباطات خوبی دارد و ما می دانیم ما هر چقدر بتوانیم این روابطمان را با کشور روسیه توسعه بدهیم قاعدتا در کشورهای عضو جامعه همسود توانستیم میزان حمل و نقل خودمان را باصطلاح افزایش بدهیم.
وام برای چه مسیری مورد استفاده قرار خواهد گرفت؟
پاسخ:ما تقریبا ۵ میلیارد یورو وام کشور روسیه به جمهوری اسلامی ایران داشتیم که موافقتنامه آن امضا شده و امروز قابل اقدام است. وزارت نیرو هم پروژه دارد و کار می کند با استفاده از این وام. ۱.۲ میلیارد یورو قرار است به راه آهن جمهوری اسلامی ایران اختصاص پیدا بکند جهت برقی نمودن محور گرمسار به اینچه برون.
پرسش:برقی سازی در چه مسیرهای دیگری ممکن است انجام بگیرد؟
پاسخ:آری، ما مذاکرات خوبی با کشور روسیه داریم. یادم هست زمانی که محور تبریز-آذرشهر را با روس ها داشتیم مذاکره می کردیم در همانجا هر دو طرف اعتقاد داشتیم که باصطلاح این « پایلوت» پروژه های برقی سازی در ایران خواهد بود و این امر محقق شد.
ما امروز با همان « پایلوت» ۵۰ کیلومتری به «پایلوت» بیش از ۶۰۰ کیلومتر رسیدیم. مذاکراتی با راه آهن روسیه در این زمنیه ما داریم و امیداوریم که پروژه گرمسار-اینجه برون اجرایی بشود. در صورتی که این اتفاق بیفتد، پروژه های برقی سازی ما از پیش تعیین شده است و روشن است کدام پروژه هاست و در این زمنیه هم مذاکرات باصطلاح مقدماتی با مسئولین راه آهن روسیه داریم. ما اعتقاد داریم که از این توانمندی روسیه و امیدواریم که حتی بصورت « فاینانس» بتوانیم در کشورمان استفاده بکنیم.